Κυριακή της Ορθοδοξίας σήμερα και γιορτάζουμε την αναστήλωση των ιερών εικόνων με την απόφαση της Έβδομης Οικουμενικής συνόδου το 787. Π...
Κυριακή της Ορθοδοξίας σήμερα και γιορτάζουμε την αναστήλωση των ιερών εικόνων με την απόφαση της Έβδομης Οικουμενικής συνόδου το 787. Ποιο είναι όμως το κεντρικό μήνυμα της εορτής;
Το θεολογικό νόημα της; Πολλές σελίδες έχουν γραφτεί για την κρίση της εικονομαχίας που βασάνισε το Βυζάντιο για σχεδόν ενάμιση αιώνα.
Κάποιοι ιστορικοί εστίασαν την προσοχή τους στις πολιτιστικές και οικονομικές αφορμές. Άλλοι υποστήριξαν πως η όλη διαμάχη ήταν μια υπόθεση που αφορούσε την εξωτερική, τυπική και τελετουργική λατρεία: τη χρήση εικόνων και την αποδιδόμενη τιμή σε αυτές. Άλλοι, τέλος, και νομίζουμε σωστά, είπαν πως η διαμάχη αφορούσε κάτι πολύ βαθύτερο και ουσιαστικότερο για τη ζωή της Εκκλησίας. Τόσο σημαντικό ώστε η τελική επίλυση του να οδηγήσει την Εκκλησιά να ονομάσει την ημέρα ανάμνησης αυτού του γεγονότος Κυριακή της Ορθοδοξίας.
Το κρίσιμο θεολογικό ερώτημα που βρισκόταν πίσω από τη διαμάχη για τις εικόνες ήταν το ακόλουθο: ποια είναι η σημασία της ενανθρώπησης; Τι σημαίνει ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος; Τι σηματοδοτεί η παρουσία του Ιησού Χριστού στον κόσμο; Στους πρώτους χριστιανικούς καιρούς υπήρχε διάχυτη μια φιλοσοφική αντίληψη που θεωρούσε κάθε ιστορικό γεγονός παροδικό και περιστασιακό. Κανένα γεγονός δεν έμοιαζε να έχει μια τελική σημασία, μια αξία ως γεγονός καθεαυτό. Όλα αντιμετωπίζονταν ως σύμβολα μιας υψηλότερης πραγματικότητας, πέρα από τον χρόνο και πέρα από την ανθρώπινη ιστορία. Υπήρχε έτσι ο κίνδυνος να ιδωθεί και η Καινή Διαθήκη όπως η Παλαιά: όχι ως πραγματοποίηση της επαγγελίας του Θεού, αλλά σαν φανέρωση μιας νέας υπόσχεσης. Ο Χριστός ως σύμβολο της αλήθειας και όχι ως ο σωτήρας του κόσμου.
Αυτό είναι το θέμα και του σημερινού Ευαγγελίου. Φίλιππος και Ναθαναήλ συζητούν. Ο Φίλιππος υποστηρίζει πως έχει βρει τον αναμενόμενο Μεσσία. Ο Ναθαναήλ δυσπιστεί. Θα πειστεί, εντέλει, όταν συναντήσει τον Χριστό και αυτός του φανερώσει κάτι που φυσιολογικά δεν θα μπορούσε να ξέρει ως άνθρωπος. Ο Χριστός είχε δει τον Ναθαναήλ να κάθεται κάτω από τη συκιά, ενώ ο ίδιος βρισκόταν πολύ μακριά από εκεί. Ο Ναθαναήλ θα εκπλαγεί, αλλά ο Χριστός θα του πει πως αυτός, όπως και οι άλλοι μελλοντικοί απόστολοι, θα γίνουν αποδέκτες και άλλων, πολύ μεγαλύτερων αποκαλύψεων. «Μείζω τούτων όψει», θα του πει. Και θα συνεχίσει: «Αμήν αμήν λέγω υμίν, απ’ άρτι όψεσθε τον ουρανόν ανεωγότα, και τους αγγέλους του Θεού αναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τον υιόν του ανθρώπου».
Η εικόνα αυτή του ουρανού που ανοίγει και ενώνεται με τη γη με μια κλίμακα, μια σκάλα, είναι μια εικόνα που επανέρχεται συχνά στην Αγία Γραφή. Ο Ιακώβ κοιμάται και βλέπει σε όραμα μια σκάλα να ενώνει ουρανό και γη. Πάνω της ανεβοκατεβαίνουν άγγελοι. Και μια φωνή ακούγεται: εγώ είμαι ο Κύριος, ο Θεός των πατέρων σου Αβραάμ και Ισαάκ. Αυτή τη χώρα θα δώσω σε σένα και τους απογόνους σου. Αυτή η φωνή είναι η φωνή του Χριστού που ως άσαρκος ακόμη Λόγος μιλά στους προπάτορες και τους προφήτες, αποκαλύπτοντας τι θα πράξει εν καιρώ ως ο Σαρκωθείς Υιός και Λόγος του Θεού.
Κατά τη βάπτιση του Χριστού ανοίγουν και πάλι οι ουρανοί και κατέρχεται από τον ουρανό στη γη το Πνεύμα του Θεού εν είδει περιστέρας. Και ακούγεται φωνή εξ’ ουρανού: «Ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα». Αυτός που βαπτίζεται εκείνη τη μέρα από τον Ιωάννη στον Ιορδάνη δεν είναι ένας ακόμα άνθρωπος που προσέρχεται σε έναν προφήτη για να δεχθεί βάπτισμα μετάνοιας. Είναι ο Υιός του Θεού που έγινε άνθρωπος. Και εδώ ουρανός και γη ενώνονται στο πρόσωπο του Χριστού.
Ναθαναήλ, Ιακώβ, Χριστός στη βάπτιση. Τρεις διαφορετικές διηγήσεις που γίνονται αφορμή να δηλωθεί μια κοινή αλήθεια. Αυτό που θέτουμε ως αίτημα στην καθημερινή μας προσευχή, ελθέτω η βασιλεία σου ως εν ουρανώ και επί της γης, γίνεται πραγματικότητα στο πρόσωπο του Χριστού. Η παρουσία του Θεού στον κόσμο δεν γίνεται πια αντιληπτή με σύμβολα, αλλά μέσα στην ίδια την ανθρώπινη ιστορία. Ο άνθρωπος δεν προσεγγίζει τον Θεό μόνο μέσα από τη φύση που διηγείται το δόξα του Θεού, όπως μας λέει ο Ψαλμωδός. Τον βλέπει πρόσωπο προς πρόσωπο. Αυτή είναι η πρωτοφανής αλήθεια που φέρνει στους ανθρώπους το Ευαγγέλιο. Αυτό βροντοφωνάζει η Εκκλησία μας κατά τη σημερινή εορτή. Έτσι το γεγονός πως οι εκκλησίες μας είναι γεμάτες από ζωγραφιές απεικονίσεις του Ιησού Χριστού από το σύνολο της επίγειας ζωής του δεν είναι ένα θέμα που αφορά την τέχνη. Αφορά την πίστη και τη ζωή των χριστιανών.
Είπαμε πως όλα αυτά δεν αφορούν μόνο την τέχνη. Οφείλουμε να προσθέσουμε ακόμη πως δεν αφορούν μόνο την εκκλησιαστική ιστορία ή την ακαδημαϊκή θεολογία. Αφορούν εμάς σήμερα. Το κρίσιμο ερώτημα που έθεσε ο Χριστός στους μαθητές του παραμένει: «Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;» Η άποψη που κυριαρχεί στις μέρες μας, άλλοτε ανοικτά και άλλοτε κεκαλυμμένα, είναι πως ο Χριστός είναι μια σπουδαία ηθική προσωπικότητα, ένας δάσκαλος που διδάσκει στους ανθρώπους πώς να ζήσουν. Ένα παράδειγμα αγάπης και συγχωρητικότητας. Πίσω όμως από όλες αυτές τις απόψεις υποκρύπτεται η άποψη πως ο Χριστός είναι ένας άνθρωπος και μόνο. Σπουδαίος, ξεχωριστός, παραδειγματικός, αλλά άνθρωπος. Μέσα από άλλους δρόμους ξαναφτάνουμε στον παλαιό πειρασμό: ο Χριστός ως σύμβολο μιας αφηρημένης φιλοσοφικής αλήθειας περί του νοήματος της ζωής.
Η Εκκλησία θέτει λοιπόν κάθε χρόνο στο κέντρο της προσοχής τη σημερινή ημέρα για να μας δείξει ότι ο Χριστός δεν είναι σύμβολο μιας αφηρημένης φιλοσοφικής αλήθειας. Ο Χριστός είναι η ίδια η αλήθεια. Ενσαρκωμένη αλήθεια που έζησε ανάμεσά μας, δοκίμασε τους πειρασμούς της ανθρώπινης φύσης, αντιμετώπισε την απόρριψη των ανθρώπων, την αγωνία και την οδύνη του θανάτου. Αλλά ο Χριστός είναι και αυτός που θα συναντήσουμε στο τέλος αυτής της πορείας που λέγεται Μεγάλη Σαρακοστή, ως Αναστάντα. Ο Χριστός είναι η εγγύηση της δικής μας ανάστασης, της μεταμόρφωσης της φθαρτής επώδυνης ζωής, της γεμάτης δάκρυα και πόνο, σε ζωή χαράς και ευφροσύνης, σε ζωή στη βασιλεία του Θεού. Αυτή που φανερώνεται όταν ανοίγουν οι ουρανοί. Αυτήν που είδε ο Ναθαναήλ, ο Ιακώβ, ο Στέφανος. Αυτήν που θα δούμε και εμείς την ευλογημένη εκείνη ημέρα της δεύτερης παρουσίας του Κυρίου μας.
